ตัวอักษรธรรมอีสาน ใช้สืบทอดกันมาในดินแดนอีสาน หลายศตวรรษจนถึงสมัยรัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวฯ โปรดฯ ให้มีการจัดตั้งโรงเรียนให้เรียนอักษรไทยภาคกลางขึ้น ในพระราชอาณาจักรสยาม ตัวอักษรธรรมอีสานจึงหมดความสําคัญลง คงมีการเรียนการสอนอยู่เฉพาะบางกลุ่มเช่น ตามวัด หรือ ตามบ้านหมอเจ้าพิธีต่าง ๆ เท่านั้น ปัจจุบัน จึงมีผู้รู้น้อยมากซึ่งผู้รู้เหล่านั้นจัดอยู่ในกลุ่มผู้สนใจเช่น คนเฒ่าคนแก่ ตามสถานศึกษาที่ เปิดการเรียนการสอนและตามวัดบางวัดเท่านั้น จึงสมควรที่จะมีการส่งเสริมให้มีการเล่าเรียนกันใหม่ เพื่ออนุรักษ์ตัวอักษรธรรมอีสาน ให้คงอยู่ต่อไป
อักษรวิธีหรือการผสมอักษรธรรมอีสาน แตกต่างจากอักษรวิธีของอักษรไทยโดยสิ้นเชิง กล่าวคือ อักษรไทยกำหนดให้วางพยัญชนะไว้บนบรรทัดเดียวกันหมด ทั้งพยัญชนะต้น พยัญชนะตัวสะกดและตัวควบกล้ำ ส่วนสระวางไว้รอบพยัญชนะต้น หรือวางไว้บน ล่าง หน้า หลังพยัญชนะได้
ส่วนอักขรวิธีของอักษรธรรมอีสานมีระเบียบวิธีที่แตกต่างออกไป แต่คล้ายคลึงกับอักษรวิธีของอักษรขอม โดยวางพยัญชนะต้นซึ่งใช้พยัญชนะตัวเต้มไว้บนบรรทัด ส่วนพยัญชนะซึ่งทำหน้าที่เป็นตัวสะกด ตัวควบกล้ำ หรือตัวสะกดตัวตาม ในหลักสังโยคของภาษาบาลีซึ่งใช้รูปของพยัญชนะตัวเต็มบ้าง ตัวเฟื้องบ้างนั้นอาจวางไว้บนล่าง ข้างหน้า ข้างหลัง และหลังพยัญชนะได้
พยัญชนะของอักษรธรรมอีสาน แบ่งเป็น 2 พวกใหญ่ คือ
1. พยัญชนะตัวเต็ม คือ รูปของพยัญชนะที่เขียนเต็มรูปตามรูปแบบของอักษรธรรมอีสานซึ่งมี 38 รูป ใช้เขียนบนบรรทัด ทำหน้าที่เป็นพยัญชนะต้น หรือบางตัวอาจทำหน้าที่เป็นตัวสะกดหรือตัวควบกล้ำได้ และในบางกรณีมีบางตัวใช้เขียนใต้บรรทัดซ้อนใต้พยัญชนะโดยทำหน้าที่เป็นตัวสะกด ตัวควบกล้ำ หรือตัวสะกดตัวตาม ในหลักสังโยคของภาษาบาลี
2. ตัวเฟื้อง บางครั้งเรียกว่า ตัวห้อย หรือ ตีน ซึ่งเหมือนกับเชิงในพยัญชนะขอม โดยนิยมเขียนใต้บรรทัด (ยกเว้นตัวเฟื้องของพยัญชนะ ร และแบบหนึ่งของ ง เฟื้อง) ตัวเฟื้องที่พบในอักษรธรรมอีสานมีทั้งหมด 19 ตัว ซึ่งตัวเฟื้องเหล่านี้มีหน้าที่เป็นพยัญชนะตัวต้นไม่ได้ จะใช้เขียนในกรณีที่พยัญชนะเหล่านี้ทำหน้าที่เป็นตัวสะกด หรือตัวควบกล้ำ หรือตัวสะกดตัวตามในหลักสังโยคของภาษาบาลี
ทั้งนี้ อาจารย์สานิตย์ โภคาพันธ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี ได้ออกแบบฟอนต์อักษรธรรมอีสาน 2 แบบ
1) อักษรสำหรับพิมพ์บนโปรแกรมจัดเอกสารทั่วไป (word) เรียกชื่อฟอนต์ว่า “UbWManut”
2) อักษรสำหรับโปรแกรมกราฟิก (PhotoShop) เรียกชื่อฟอนต์ว่า “UbPManut”
โดยชื่อฟอนต์ดังกล่าว ทั้งขึ้นเพื่อเป็นเกียรติแก่ อาจารย์มนัส สุขสาย ปราชญ์ท้องถิ่นอุบลฯ ผู้มีความสามารถด้านการอ่านและจารตัวอักษรธรรม อัษรไทยน้อย และเขียนเรื่องราวของตัวอักษรโบราณอีสานเผยแพร่
ดาวน์โหลดฟอนต์อักษรธรรมอีสาน คลิกที่นี่ (รออัพเดทล่าสุด)
2. ตัวเฟื้อง บางครั้งเรียกว่า ตัวห้อย หรือ ตีน ซึ่งเหมือนกับเชิงในพยัญชนะขอม โดยนิยมเขียนใต้บรรทัด (ยกเว้นตัวเฟื้องของพยัญชนะ ร และแบบหนึ่งของ ง เฟื้อง) ตัวเฟื้องที่พบในอักษรธรรมอีสานมีทั้งหมด 19 ตัว ซึ่งตัวเฟื้องเหล่านี้มีหน้าที่เป็นพยัญชนะตัวต้นไม่ได้ จะใช้เขียนในกรณีที่พยัญชนะเหล่านี้ทำหน้าที่เป็นตัวสะกด หรือตัวควบกล้ำ หรือตัวสะกดตัวตามในหลักสังโยคของภาษาบาลี
ทั้งนี้ อาจารย์สานิตย์ โภคาพันธ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี ได้ออกแบบฟอนต์อักษรธรรมอีสาน 2 แบบ
1) อักษรสำหรับพิมพ์บนโปรแกรมจัดเอกสารทั่วไป (word) เรียกชื่อฟอนต์ว่า “UbWManut”
2) อักษรสำหรับโปรแกรมกราฟิก (PhotoShop) เรียกชื่อฟอนต์ว่า “UbPManut”
โดยชื่อฟอนต์ดังกล่าว ทั้งขึ้นเพื่อเป็นเกียรติแก่ อาจารย์มนัส สุขสาย ปราชญ์ท้องถิ่นอุบลฯ ผู้มีความสามารถด้านการอ่านและจารตัวอักษรธรรม อัษรไทยน้อย และเขียนเรื่องราวของตัวอักษรโบราณอีสานเผยแพร่
![]() |
อาจารย์สานิตย์ โภคาพันธ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี |
แหล่งเรียนรู้เพิ่มเติม :
1. ความเป็นมาของอักษรธรรมอีสาน
2. E-book บทเรียนอักษรธรรมอีสาน
ขอบคุณข้อมูลจาก :แหล่งเรียนรู้ 1-2-3 และ http://www.isangate.com/word/tham.htm
1. ความเป็นมาของอักษรธรรมอีสาน
2. E-book บทเรียนอักษรธรรมอีสาน
ขอบคุณข้อมูลจาก :แหล่งเรียนรู้ 1-2-3 และ http://www.isangate.com/word/tham.htm