พิธีบุญไหว้พระจันทร์ ป้อนข้าวเม่า ที่กัมพูชา หรือพิธีป็องออกเปรียะฮฺแข ของชนชาติพันธุ์เขมรแถบอีสานใต้บางพื้นที่ มีที่มาอย่างไร?

ប្រភពនៃពិធីសំពះព្រះខែ អកអំបុក ที่มาของพิธีไหว้พระจันทร์ ป้อนข้าวเม่า(ที่กัมพูชา และแถบอีกสานใต้บ้านเราในบางพื้นที่)

         តាមគម្ពីរបរមត្ថទីបនី  អដ្ឋកថា   ចរិយាបិដក  ភាសាបាលីមានចែងថា    ក្នុងដើមភទ្ទកប្បនេះ ព្រះបរមពោធិសត្វនៃយើង បានឧប្បត្តិជា សសបណ្ឌិត(កំណើតជាទន្សាយ)។ตามคัมภีร์ปรมตฺถทีปนี อฏฺฐกถา จริยาปิฎก ภาษาบาลี มีคำอธิบายไว้ว่า ในช่วงต้นภัทกัปป์นั้น พระบรมโพธิสัตว์ของเรา ได้เคยอุบัติเป็น สสบณฺฑิต(กำเนิดเป็นกระต่าย)ฯ

នៅថ្ងៃពេញពេញបូណ៌មីមួយ​​​​      ព្រះពោធិសត្វទ្រង់បានអធិដ្ឋាននូវឧបោសថសីលហើយ​  ទ្រង់បានឧទ្ទិសព្រះមំសៈ(សាច់) របស់​ទ្រង់ជាទានបរមត្ថបារមី  ​ដើម្បីបំពេញ​នូវព្រះពោធិសត្វ​សម្ភារឲ្យបានត្រាសជាព្រះពុទ្ធ។ ในวันเพ็ญเต็มดวงคืนหนึ่ง  พระโพธิสัตว์ทรงได้อธิษฐานอุโบสถศีล       และทรงได้ตั้งใจอุทิศพระมังสะ(เนื้อ)ของพระองค์เป็นทานปรมตฺถบารมี เพื่อบำเพ็ญซึ่งพระโพธิสัตว์สมภารสู่การได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าฯ

ពេល​នោះព្រះឥន្ធ  ទ្រង់បានជ្រាបនូវសេចក្តីប្រាថ្នា​របស់ពោធិសត្វទន្សាយ ហើយព្រះអង្គ​ទ្រង់បាន​ក្រឡាខ្លួនព្រះអង្គជាព្រាហ្មណ៍ចាស់មកសុំ​ព្រះមំសៈរបស់សសបណ្ឌិតជាអាហារ។​ ในขณะเดียวกันนั้นเอง พระอินทร์ทรงได้ทราบซึ่งความปรารถนาของพระโพธิสัตว์กระต่าย พระองค์จึงได้แปลงกายของพระองค์เป็นพราหมณ์เฒ่า เพื่อมาขอพระมังสะของ สสบณฺฑิต เป็นอาหารฯ

សសបណ្ឌិតពោធិសត្វបានឲ្យព្រាហ្មចាស់(ឥន្ទព្រាហ្មណ៍)នោះបង្កាត់ភ្លើងភ្នក់          ហើយ   ក្នុងពេលដែលភ្លើងកំពុងឆេះសន្ធោសន្ធៅ សសបណ្ឌិតក៏រលាស់ខ្លួន ៣ ដងដើម្បីឲ្យសត្វស្អិតដែលជាប់នៅនិងរោមជ្រុះចេញរួច    ក៏លោតចូលទៅក្នុងភ្នក់ភ្លើងភ្លាមតាមសន្យា។​ สสบณฺฑิตโพธิสัตว์ ได้ให้พราหมณ์เฒ่า(อินทพราหมณ์)นั้น ก่อกองไฟ และในขณะที่ไฟกำลังลุกไหม้โชติช่วงนั้น สสบณฺฑิต ก็สบัดตัว 3 ครั้ง เพื่อให้สัตว์เล็กๆที่ติดอยู่ในขนของตนกระเด็นหลุดออกไป  แล้วจึงกระโดดเข้าไปในกองไฟทันทีตามที่ได้สัญญากันไว้ฯ

អស្ចារ្យណាស់   ដោយ​អំណាចនៃផលបុណ្យ​     ភ្លើងដែលកំពុងឆេះយ៉ាងសន្ធោ​​សន្ធៅនោះ   ក៏រលត់     ទៅវិញទាំងអស់។ គ្រា​នោះ​ឥន្ធព្រាហ្មណ៍   ក៏ស្ទុះទៅត្រកងបី​យកព្រះពោធិសត្វ   សសបណ្ឌិតឡើងទៅដល់ឋានព្រះចន្ទហើយបានយកម្នាង​សិលា(មនោសិលា)​គួររួបទន្សាយ​ ហើយ ឥន្ទព្រាហ្មណ៍អធិដ្ឋានថា ​​សូមឲ្យរូបទន្សាយពោធិសត្វដែលខ្ញុំគូរនេះ  នៅជាប់រហូតដល់ទីបំផុតកប្ប។เป็นที่น่าอัศจรรย์มาก ด้วยอำนาจแห่งผลบุญ ไฟที่กำลังลุกไหม้อย่างโชติช่วงนั้น ก็ดับมอดลง โดยสิ้นเชิง ทันใดนั้น อินทพราหมณ์ก็รุดไปตระกองอุ้มเอาพระโพธิสัตว์ สสบณฺฑิต ขึ้นไปยังฐานพระจันทร์ และได้เอามนางสิลา(มโนสิลา=หินฟองเต้าหู้) วาดเป็นรูปกระต่ายแล้วอินทพราหมณ์ก็ได้อธิษฐานว่า ขอให้รูปกระต่ายโพธิสัตว์ ที่ข้าพเจ้าได้วาดนี้ จงติดสถิตอยู่บนดวงจันทร์  ตลอดชั่วกัปป์นี้ด้วยเทอญฯ

      ដោយអានុភាពទានបរមត្ថបារមី នៃព្រះពោធិសត្វផង និងសេចក្តីអធិដ្ឋានរបស់ព្រះឥន្ទផង     រូបទន្សាយក៏ឃើញ

ប្រាកដក្នុងមណ្ឌលព្រះចន្ទដរាបដល់សព្វថ្ងៃ ។ ด้วยอานุภาพแห่งทานปรมตฺถบารมีแห่งพระโพธิสัตว์ และคำอฐิษฐานของพระอินทร์ด้วย รูปกระต่ายจึงได้ปรากฎเห็นอยู่ในใจกลางของพระจันทร์ตั้งแต่นั้นมาจนถึงทุกวันนี้ฯ

      ដោយយោង​តាមជំនឿនេះ​ហើយ​ ទើបប្រជាពុទ្ធបរិស័ទ តែងតែប្រារព្ធនូវ​ពិធីអក​អំបុក​​និងសំពះ​ព្រះខែ នៅរៀងរាល់​យប់ពេញបូរមី ខែកត្តឹក ដោយយកនំចំណី មានអំបុក និងចេក ជាដើម​ មកបូជាព្រះចន្ទ ហៅថាពិធីសំពះព្រះខែ អកអំបុក។ ដើម្បីគោរពបូជា​ដល់វិញ្ញាណខ័ន្ធនៃ​ព្រះពោធិសត្វ សសបណ្ឌិត    និង​ប្រាថ្នាសុំ​សេចក្តីសុខក្សេមក្សាន្តរៀងៗ​ខ្លួនរហូត​មក។   โดยอิงตามความเชื่อนี้เอง ชาวพุทธบริษัทจึงได้พากันจัดพิธีออกอ็อมบก และซ็อมเปียะฮฺเปรียะฮฺแข ในทุกคืนวันเพ็ญ เดือนสิบสอง โดยนำขนมและอาหาร ประกอบด้วยข้าวเม่า และกล้วย เป็นต้น มาไหว้พระจันทร์ เรียกว่า พิธีซ็อมเปียะฮฺเปรียะฮฺแข ออกอ็อมบก เพื่อสักการะบูชาถึงดวงพระวิญญาณแห่งพระโพธิสัตว์ สสบณฺฑิต และปรารถนาขอพรความสุขเกษมสานต์แก่ตนเองตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาฯ

ภาพพิธี សំពះព្រះខែ អកអំបុក
ที่เสียมเรียบ, 3 พฤศจิกายน 2560.

ឯកសារយោងៈ "ប្រវត្តិ បុណ្យអុំទូក បណ្តែតប្រទីប សំពះព្រះខែ អកអំបុក" បោះពុម្ព ព.ស ២៥៤៥ និង គ.ស ២០០១.

เอกสารอ้างอิง : "ประวัติบุญแข่งเรือ ลอยกระทง ไหว้พระจันทร์ป้อนข้าวเม่า".พิมพ์เมื่อ พ.ศ. 2545และ ค.ศ. 2001.
แปลและเรียบเรียงโดย : สุเพียร คำวงศ์ เลขานุการสภาวัฒนธรรมอำเภอขุขันธ์, 4 พฤศจิกายน พ.ศ. 2560,09:45 น.