ปราสาททามจาน(ปราสาทบ้านสมอ)

ปราสาททามจาน เป็นศาสนสถานที่สร้างด้วยศิลาแลง มีรูปแบบแผนผังแบบโบราณสถานที่เรียกกันว่า "อโรคยศาลา" หรือศาสนสถานประจำโรงพยาบาล 1 ใน 102 แห่งซึ่งพระเจ้าชัยวรมันที่ 7(ครองราชย์ ราวช่วง พ.ศ.1724 - พ.ศ.1761) ทรงโปรดให้สร้างขึ้น มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 18 เช่นเดียวกับโบราณสถานรูปแบบเดียวกันอีกหลายแห่งที่พบในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย 

ภาพมุมกว้างของปราสาททามจาน ถ่ายจากด้านทิศตะวันตก
โดย สุเพียร  คำวงศ์ สภาวัฒนธรรมอำเภอขุขันธ์
(16 พ.ค. 2558 เวลา 17.29 น.)

พิกัดGPS ของปราสาททามจาน บน Google Map
คือ 14°49'03.6"N 104°06'36.3"E หรือ 14.817667, 104.110083

          องค์ประกอบของโบราณสถาน ประกอบด้วย ปราสาทประธานหันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีบรรณาลัยอยู่ทิศตะวันออกเฉียงใต้ หันหน้าเข้าหาปราสาทประธาน ทั้งหมดล้อมรอบด้วยกำแพงแก้วซึ่งมีโคปุระ(ซุ้มประตู) ทางทิศตะวันออก โดยมีสระน้ำขนาดเล็กอยู่นอกกำแพงทางด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ และมีชาลา(ทางเดิน)ทอดไปสู่บาราย(สระน้ำขนาดใหญ่)อยู่ทางด้านนอกกำแพงทางทิศตะวันออก

บรรณาลัยที่ตั้งทางอยู่ทิศตะวันออกเฉียงใต้
หันหน้าเข้าหาปราสาทประธาน

กำแพงแก้วสร้างด้วยหินศิลาแลง ล้อมรอบปราสาททามจาน

สระน้ำขนาดเล็กอยู่นอกกำแพงทางด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือของประสาทประธาน

ชาลา(ทางเดิน)ทอดไปสู่บาราย(สระน้ำขนาดใหญ่)
ซึ่งอยู่ทางด้านนอกกำแพงออกไปทางทิศตะวันออก

          กรมศิลปากร ได้ประกาศขึ้นทะเบียนปราสาททามจานเป็นโบราณสำคัญของชาติ ในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 52 วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2478 และเล่มที่ 99 ตอนที่ 130 วันที่ 14 กันยายน 2525 กำหนดพื้นที่โบราณสถานประมาณ 4 ไร่ 81 ตารางวา

ประกาศขึ้นทะเบียนปราสาททามจาน โดยกรมศิลปากร

          ต่อมาในปี พ.ศ. 2552 สำนักศิลปากรที่ 11 อุบลราชธานี ได้ขุดค้นศึกษาทางโบราณคดี พบโบราณวัตถุที่สำคัญได้แก่ ศิลาจารึก และรูปเคารพต่างๆ พร้อมได้บูรณะซ่อมแซมเมื่อปี พ.ศ. 2552 - 2555

หมายเหตุ - สภาวัฒนธรรมอำเภอขุขันธ์ จังหวัดศรีสะเกษ นำมาบันทึกข้อมูลไว้ที่เวปฯสภาวัฒนธรรมเมืองขุขันธ์ เพราะปราสาทแห่งนี้เคยอยู่ในพื้นที่ของเมืองขุขันธ์(ก่อน พ.ศ. 2459)ในอดีต เพื่อให้ลูกหลานรุ่นหลังได้ค้นคว้าศึกษาต่อไป
                  - พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ประสูติราว พ.ศ. 1668 หรือ ราว ค.ศ.1125 ครองราชย์ ราวช่วง พ.ศ.1724 - พ.ศ.1761 หรือ ค.ศ. 1181-1218 และสวรรคตราว พ.ศ.1761 หรือ ค.ศ. 1218 

ที่มา : - สำนักศิลปากรที่ 11 อุบลราชธานี กรมศิลปากร กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม โทร.045-312856
           - http://km.wikipedia.org/wiki/ជយវម៌្មទី៨