รัฐบาลไทยกับฝรั่งเศสขัดแย้งกัน

ในปี พ.ศ. 2437 รัฐบาลฝรั่งเศส  ได้แต่งตั้งให้  เรสิดอง  บัสตา  เป็นแม่ทัพ  พร้อมด้วยนายร้อยเอก โทเรอร์  และนายร้อยตรี โมโซ ร่วมกับ มองซิเออร์ ปรูโซ คุมกองทัพญวน จากเมืองไซ่ง่อนจำนวน 200 คน และยังได้กำลังจากเมืองเขมร  เมืองพนมเปญ  อีกเป็นจำนวนมากลงเรือ  33 ลำ พร้อมด้วยศาสตราวุธ ยกมาเป็นกระบวนทัพล่องขึ้นมา ตามลำแม่น้ำโขงเข้ามาในราชอาณาจักรไทยได้ขับไล่ทหารที่รักษาด่านบาเลา  แขวงเมืองเชียงแตง และด่านสามโบกยึดเอาเมืองทั้งสองได้ ต่อมาได้ยึดเมืองเชียงแตงอีก  ทำให้ต้องเกิดสงครามขึ้น  พระเจ้าอยู่หัวทรงมีบัญชาให้ พระประชาคดีกิจ ( แช่ม) ข้าหลวงฝ่ายไทย  ประจำเมืองสีทันดรคอยปะทะและตีสกัดกั้นไว้และ ในเวลาเดียวกันนั้น พระเจ้าน้องยาเธอกรมหลวงพิชิตปรีชากร ซึ่งเป็นข้าหลวงใหญ่หัวเมืองลาวกาว  ประทับอยู่  ณ เมืองอุบล  ได้ขอกำลังพลจากเมืองขุขันธ์  เมืองศรีสะเกษ  เมืองสุรินทร์  และเมืองมหาสารคาม รวมทั้งเมืองร้อยเอ็ด  เมืองละ 800 คน  เมืองสุวรรณภูมิ  เมืองยโสธร  เมืองละ 500  คน  ร่วมกันเป็นกองทัพยกไปสู้รบกับฝรั่งเศส

อย่างไรก็ตาม  แม้จะได้กองทัพจากเมืองต่าง ๆ  ดังกล่าวแต่ก็ยังไม่พอที่จะสู้รบกับกองทัพฝ่ายฝรั่งเศสได้  จึงได้เกณฑ์ไพร่พลจากเมืองขุขันธ์เพิ่มอีก 500  คน โดยให้พระศรีพิทักษ์ (หว่าง) ข้าหลวงเมืองขุขันธ์  คุมกำลังไปตั้งทัพรักษาอยู่  ณ  เมืองมโนไพรและเมืองเซลำเภา  นอกจากนี้แล้ว  พระเจ้าอยู่หัวได้ทรงโปรดเกล้าฯ ให้หลวงเทพนรินทร์ (วัน)  ซึ่งกลับจากการปฏิบัติภารกิจที่เมืองตะโปน ไปเป็นข้าหลวงแทน พระศรีพิทักษ์ ประจำอยู่เมืองขุขันธ์  พร้อมทั้งได้มีบัญชาให้เมืองใหญ่ทุกเมืองในมณฑลลาวกาวเตรียมกำลังพลให้พร้อมไว้อีกเมืองละ 1,000  คน

วันที่ 29  เมษายน พ.ศ. 2437 พระเจ้าอยู่หัวทรงโปรดเกล้าฯ ให้ราชวงศ์  ราชบุตรเมืองยโสธร  คุมกำลังพลเมืองยโสธรจำนวน 500  คน และอุปราช (บัว) คุมไพร่พล จากเมืองกมลาสัย 500 คน รวมเป็น1,000 คน พร้อมศาสตราวุธยกพลไปสมทบกับกองทัพพระประชาและนายสุดจินดา  ที่เมืองสีทันดร และยังโปรดเกล้าฯ ให้พระไชย ผู้ช่วยเมืองศรีสะเกษ คุมไพร่พล เมืองศรีสะเกษ  อีก 500 คน พร้อมศาสตราวุธ  ยกไปตั้งกองกำลังรักษาอยู่ ณ ช่องโพย  และด่านพระประสบ   แขวงเมืองขุขันธ์ โดยได้มีการเสริมกำลังอยู่ตลอดเวลา จนต้องเกิดการสู้รบกันขึ้น ทำให้ทั้งสองฝ่ายต้องบาดเจ็บล้มตายกันเป็นจำนวนมาก  

วันที่ 20 พฤษภาคม  พ.ศ. 2437  พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากรทรงโปรดเกล้าฯ  ให้ยกกองทัพจากเมืองสุวรรณภูมิและเมืองร้อยเอ็ด เมืองละ 500 คน ให้ยกไปช่วยพระประชา  ณ  ค่ายดอนสาคร  นอกจากนี้ยังทรงให้เมืองจตุรพักร  เมืองร้อยเอ็ด  เมืองมหาสารคาม 525 คน ยกไปรักษา ณ  เมืองมโนไพร  และด่านลำจาก โดยได้ให้เปลี่ยนเอาพระศรีพิทักษ์ (หว่าง) กลับมาตั้งรักษาฐานที่มั่นอยู่  ณ ช่องโพย  และให้นายร้อยตรีวาด ไปนำเอากำลังพลจาก ”เมืองขุขันธ์” อีกจำนวน 500 คน  แล้วส่งไปเพิ่มเติมให้กองกำลัง  พระศรีพิทักษ์ (หว่าง) โดยให้เจ้าเมืองจากศรีสะเกษส่งเสบียงอาหารไปยังกองพระศรีพิทักษ์ ส่วนกองกำลังที่ได้ตั้งประจันหน้ากัน ณ บริเวณลำน้ำโขง ได้มีการต่อสู้กันด้วยปืนเล็ก ปืนใหญ่  กันเป็นระยะ ๆ ทำให้กำลังทั้งสองฝ่ายมีการล้มตายและบาดเจ็บกันเป็นจำนวนมาก อย่างไรก็ตาม สงครามครั้งนี้ได้ยุติลงได้ในที่สุดโดยฝ่ายไทยได้เรียกกองทัพทุกกองกลับและตกลงทำสัญญากันใน วันที่ 3 ตุลาคม 2437 การทำศึกสงครามครั้งนี้กินเวลาครึ่งปี โดยมีกำลังพลจากเมืองขุขันธ์ เป็นกำลังสำคัญในการรักษาอาณาเขตประเทศสยามเอาไว้ได้ โดยหลังจากเสร็จศึกสงครามกับฝรั่งเศสในครั้งนี้แล้ว เจ้าเมืองขุขันธ์ คือ  พระยาขุขันธ์ภักดีศรีนครลำดวน (ท้าวปัญญา)  เจ้าเมืองขุขันธ์ท่านที่ 9 มีความชอบได้รับโปรดเกล้าฯ คำนำหน้าบรรดาศักดิ์ ในราชทินนามใหม่ว่า  “อำมาตย์ตรี  พระยาขุขันธ์ภักดีศรีนครลำดวน”ตั้งแต่นั้นมา 

ขอบพระคุณผู้เขียน : นายนิติภูมิ  ขุขันธิน,2547. 
ผู้ตรวจ/ทาน : นายสุเพียร  คำวงศ์,2556.